Ovo izdanje Memorijala Nadežde Petrović postavlja pitanje kakav je to umetnički gest, odlučan postupak, koji skreće pažnju na složenost tema, priznaje svoju melanholiju, depresiju i nedostatak snage za borbu, a u isto vreme demonstrira društvenu i političku kritiku, humor, vitalnost?
31. Memorijal Nadežde Petrović postavlja pitanje kakav to umetnički gest i/ili odlučan postupak koji skreće pažnju na složenost tema koje oblikuju svakodnevicu (a koje podrazumevaju zdravstvenu krizu, krhost/ekspolatacija tela i imperative fizičkog izgleda fragilnost identiteta, određenost klasnom pripadnošću, klimatske nepogode, patrijarhat, rasizam, prekarnost rada idt), priznaje svoju melanholiju, depresiju i nedostatak snage za borbu, a u isto vreme demonstrira društvenu i političku kritiku, humor, vitalnost? Takav (ambivalentan) gest prisutan u umetnosti kroz istoriju prepoznajemo i na slici Nadežde Petrović “More” (nastaloj oko 1910) koja izražava snagu morskog talasa, mesto impulsa i umetničkog nerva, traga “performativnog” čina. Gest u slikarstvu, interpretiran performansom kao analitičkom ili kritičkom alatkom u istoriji umetnosti druge polovine 20. veka, pa sve do danas, je gest koji nije samo vezan za izvedbu (performance), već i druge umetnosti, i zato ga pronalazimo istorijski u slici, skulpturi, tekstu umetnika podjednako kao i u izvedbi, akciji ili na pozorišnoj sceni. Gest takvog prepozavanja slike “More” je i polazna tačka koncepta i izložbe 31. Memorijala Nadežde Petrović. Posredstvom različitih umetničkih pozicija i izloženih radova, ovo izdanje Memorijala, proširuje disciplinarnu određenost kojom izazi iz polja likovnih umetnosti na polje vremenskih i procesualnih praksi i performansa u užem smislu, upravo postavljanjem u odnos sa pojmom gesta. Ovakvim konceptom i kontekstom, problematizuju se gestovi koji tvore izložbu postavljajući pitanje o vrsti gestova kojima se umetnost bori za spostvenu relevantnost i opstanak, uz nezaobilaznu nedoumicu koja opterećuje savremenost, da li i na koji način (umetnost) omogućava, osmišljava ili poboljšava život? Slike, objekti, performansi, akcije, intervencije i situacije koji su izvedeni, postavljeni na 31. Memorijalu Nadežde Petrović nastoje da postanu oni čitljivi gestovi vitalnosti, urgencije i komunikativnosti umetnosti.
31. Memorijal
Nadežde Petrović Gestovi, znakovi života
Siniša Ilić, Bojan Đorđev (selektori)
UMETNIČKA GALERIJA NADEŽDA PETROVIĆ
31. Memorijal Nadežde Petrović predstavlja značajan iskorak kako za manifestaciju, tako i za širu umetničku scenu jer na vrlo konkretan način povezuje vizuelne umetnosti u svom osnovnom značenju sa praksama koje, osim što izlaze iz polja vizuelnog i (donekle) iz polja umetnosti, ulaze u polje društvenosti, naglašavajući pokret/gest kao vezivni element. Izloženim radovima saopštava se da gest nije vezan samo za performanse/telesne prakse i akcije, već ga čitamo i u umetnosti koja stvara slike, objekte, ali i kao umetničku aktivnost čiji je indeksni znak delo ili rad. Izložbom se pokazalo, uprkos tradicionalno shvaćeno pojma gesta kao sredstva neverbalne komunikacije (važnog za scenske/izvođačke umetnosti) da ukoliko se tumačenje pojma proširi na polje filozofije i kritičke teorije dolazimo do kontradiktornih ali i dejstvenih značenja za polje umetnosti i kulture. Uvođenjem jedne “istorijsko-umetničke” linije na kojoj na jednom kraju stoji “More” Nadežde Petrović a na drugom video-dokumentacija performansa “Okvire treba uništiti” Ivana Kožarića, uspostavlja se mogućnost sagledavanja transformacije (ovako široko postavljenog) gesta u vremenskom rasponu od skoro jednog veka. Osim postavljanja radova u drugim institucijama kulture (Dom kulture, Gradska biblioteka) i izlaska u javni prostor (Gradski trg, Atletska staza), važan segment Memorijala podrazumeva i zajednički rad srednjoškolaca iz Čačka a koji je bio deo izložbene postavke. Kulturalno-društveni doprinos izložbe, osim inkluzije lokalne zajednice u rad manifestacij, prepoznaje se i u radovima koji utiču na ekološko osvešćivanje, identitetska pitanja koja u najširem smislu podrazumevaju odnos prema telu/telesnosti, feminističkim i rodnim artikulacijama, do onih sa snažnom angažovanom kritičko-političkom porukom.
Šta je to što vas je inspirisalo da razvijete projekat?ž
Direktna inspiracija za temu 31. Memorijala Nadežde Petrović je njena slika More. U suštini te slike je vitalitet, umetnička energija i nerv sadržani u slikarskom, performativnom gestu, koji su potrebni danas u borbi za bolje sutra ali i kao otpor trenutku globalne društvene krize u kojem smo skloni letargiji. Umetničke pozicije koje smo odabrali za izložbu Gestovi, znakovi života različitim medijima govore tim jezikom. Želja nam je bila da kroz izložbu, na prestižnoj manifestaciji Memorijala Nadežde Petrović, uz etablirane prikažemo i one umetničke prakse koje tek stupaju na profesionalnu scenu i smatramo važnim da taj trenutak bude prepoznat i podržan kroz institucije i manifestacije kulture uz što bolje uslove izlaganja, čime se i umetnička i institucionalna scena boje upoznaju i ojačavaju. Bilo nam je važno da podvučemo i ono što je na neki način u temelju Memorijala, a to je kontinuitet komunikacije istorijske i savremene kritičke umetničke prakse.
Koji deo projektnih aktivnosti vam je bio najzanimljiviji?
Ovaj projekt realizovan je kroz celu godinu i kroz nekoliko faza. Značajno nam je bilo pre svega istraživanje umetničke scene i susreti sa umetnicima i umetnicama, a onda i izuzetna saradnja sa kolektivom Galerije „Nadežda Petrović“. Odabirom našeg koncepta i ukazanim poverenjem u iskorak iz naše umetničke u selektorsku praksu, Memorijal je pokazuje spremnost na eksperiment, ali i budno praćenje aktivnosti šire umetničke scene. I konačno, veliki nam je bio izazov sam rad na postavci, istraživanje mesta susreta performansa i likovnih umetnosti kao artikulacije vremena i prostora i njihove zajedničke dramaturgije u odnosu na koncepte i formate selektovanih radova.
Kako vam se čini konkurencija ove godine za ICOM Srbija Nagradu?
Nismo sve izložbe uspeli da vidimo, ali sama realizacija izložbe u sadašnjem vremenu je uspeh tako da konkurenciju smatramo jakom. Posebno značajnim smatramo projekte koji aktivno podržavaju savremeno stvaralaštvo čime se njihove autorke i autori izlažu novim, eksperimentalnim, rizičnim i kritičkim umetničkim jezicima i u dijalogu su sa njima kreiraju kvalitetnije materijalne i kontekstualne uslove rada i doprinose boljitku i razvoju umetničkih, ali i kustoskih i institucionalnih praksi.
Intervju: Blanka Pavela
AT-90: Performativni arhiv, 2022. Autorski tim Performativnog arhiva: Ana Miljanić, Simona Ognjanović, Branko Pavić i Dejan Vasić, Gradska biblioteka “Vladislav Petković Dis” Koprodukcija sa Centrom za kulturnu dekontaminaciju, Beograd Autentična tumačenja: ’90 najbliže se mogu odrediti kao svojevrsni performativni arhiv, nastao na iskustvima metodologije pozorišnog rada. Naslanjući se na čin prepričavanja kao konstitutivni element pripremnog radnog procesa a potom i pozorišne artikulacije, AT-90 realizovana su na temelju arhiva formiranog kroz seriju usmerenih intervjua sa preko pedeset svedoka i aktera umetnosti i kulture otpora u Srbiji devedesetih. Čin prepričavanja redefiniše uobičajenu logiku dokumentarizma dovodeći u pitanje sam status i funkciju dokumenta, performativno preispitujući načine, domete i prirodu transfera ličnog i istorijskog iskustva i znanja. Na 31. Memorijalu performativni arhiv prikazan je u dva formata: u formi živih izvođenja, kao i kroz izložbenu artikulaciju realizovanu u formi prostorno specifične instalacije sa video-dokumentacijom performativnih akcija.
O/u čemu je stvar? 2022. radionica i instalacija koju je sa učenicima i učenicama vodio Ben Cain bavi se istraživanjem odnosa između ljudi i njihovog fizičkog okruženja. Kroz rad sa materijalima, predmetima i savremenom umetnošću istražuju se etička pitanja povezana sa ljudskom interakcijom sa „stvarima“. Jedan od ključnih ciljeva radionice je povezivanje ideje o vladanju čovečanstva materijalnim svetom sa pitanjima o tome kako se uspostavlja „značenje“ u umetnosti koje u određenoj meri kontroliše umetnik/autor, ali ga kontroliše i umetničko delo/predmet, a možda i razne druge sile čiji uticaji možda nisu nužno usklađeni. Napetost oko značenja, kao i vrednosti gubljenja i napuštanja kontrole, istraživani su kroz praktične vežbe. Referentne oblasti radionice uključuju komediju, mimiku, lutkarstvo, klimatsku krizu, strip, savremenu skulpturu i filozofiju spekulativnog realizma, a učesnici su se bavili crtanjem, pronađenim predmetima, pisanjem scenarija, skulpturom i javnom umetnošću, kao i organizovanjem zajedničkog rada izloženog na Memorijalu.
Bogdan Đukanović - Sve o čemu nisam sanjao, 2022. interaktivna skulptura u javnom prostoru zamišljena je kao metafora društvenog odnosa dnevne politike i medijske kulture prema pojedincu.
Borjan Grujić Ispisi, od 2019. pisanje/ vizuelno-poetska forma, mešavina pisane reči i dizajna, olovka i papra. Namera umetnika je da sakupi proizvode/efekte rada ideološkog aparata koji se nalaze u svakodnevnom jeziku a da potom izvuče ključne reči i njihova uspostavljena dominatna značenja za funkcionisanje kapitalističkog načina proizvodnje. Kao zanimljivo, autor prepoznaje da iste te reči često i njemu stvaraju nelagodu. Za Đukanovića je pisanje način kako da se pozicionira, subjektivira u odnosu na to, ali i da u isto vreme otvori novi prostor i nova značenja reči.
Bromazepam, 2022 – neonska svetlosna instalacija koja je postavljena u državnoj apoteci Dr Dragiša Mišović. Turbulentna svakodnevica ispunjena je brigama nestašicama, nerazumevanjem i inflacijom. Ljudi kojima su najpotrebnija životna nega i farmakološka sredstva često nailaze na zid u životnoj areni Srbije. Zato su lepa reč, zagrljaj ili poljubac jednaki sredstvu za umirenje, a razumevanje i ljubav koju možete razmeniti uz jutarnju kafu često jači od bilo kog antibiotika. Jačajte mentalni imunitet lepim stvarima.
Katarina Popović - Rasejavanje 2, 2022. (društvena skulptura/društvena koreografija, koreografija rasta/biljka kao izvođač), 10 mladica Fikusa Čačak rasađenih u institucije kulture u saradnji sa JKP Gradsko zelenilo, Čačak. U otvorenu žardinjeru Doma kulture u Čačku posađene su 1971. godine tri sadnice Ficusa elastica decora. Dve su zaživele i sada formiraju zajedničku krošnju koja se proteže od prizemlja do drugog sprata i duž unutrašnje fasade zgrade. Deset mladica, posle višemesečne nege u studiju umetnice, ponuđene su organizacijama i institucijama kulture da ih prihvate kao živi umetnički rad. Rasejavanje ovog amblemskog organizma, kao i uslove održavanja, prihvatili su Muzej Jugoslavije, Udruženi umetnički rad, Bitef teatar, Arhiv Jugoslavije, Kulturni centar Beograda, Galerija Remont, Kulturni centar Magacin, CZK, Galerija. Ova akcija rasejavanja postavlja pitanje kako su polje i prostor umetnosti osposobljeni da brinu o živim radovima i organizmima, kao i da li ćemo i kako uživati u svedočenju koreografije njihovog rasta.
Radovi Siniše Labrovića, Bez naziva, Tine Gverović, Nanosi u dva smijera, kao da drugi ne postoje i Nadežde Petrović, More (u izvesnoj meri) nastoje da prikažu snagu umetničkog gesta podjednako iskazanog na moderno komponovanoj lici, kao i na savremenim umetničkim instalacijama i objektima. Preispitivanja se kreću od propozicija testiranja fizičke izdržljivosti tela umetnika i postupaka koji razrađuju mogućnosti gestova inscenacija i reprezentacija do slike kao traga umetničke aktivnosti.
Izvođenje Luckaste drugarice proizvodi i neguje odnose i značenja koji se suprotstavljaju permanentnim krizama, otuđenosti i destrukciji kroz kolektivnost performativne prakse, odnose brige, poverenja i saosećajnosti, kao i kroz pejzažni i procesualni pristup dramaturgiji i interdisciplinarnost. Četiri izvođačice plešu, govore i pevaju u razuđenom prostoru enterijera i eksterijera Galerije. Zasebne radnje se odvijaju istovremeno, na različitim mestima, tako da niko nema potpunu viziju celine i svaki posmatrač gradi lični, jedinstveni „kolaž“ izvođenja. Naslov izvođenja u prvi plan stavlja kvalitet odnosa umetnica-saradnica, koji je i metod i sadržaj ovog rada. Luckasto u naslovu ukazuje na iracionalno, duhovito, nesavršeno i nenužno- produktivno kao principe otpora prema porno-kapitalističkom društvu koje podstiče i priznaje samo superproduktivne jedinice. Nihov umetnički „gest“ je gest voljenja, drugarstva, nežnosti i humora u kolektivu koji prihvata i radi sa različitošću, haotičnim, zajedničkim i empatičnim.
Rad (Emotional Masochist, 2021, video performans, Galerija “Risim”) Anastacije Pavić preispituje stereotipe u vezi sa ženskom seksualnošću i osobine koje se socijalno doživljavaju kao kontrastne spaja u jednu celinu. Rad (Ljubav je za sirotinju, 2015, video-instalacija, Galerija “Risim”) Marka Tirnanića tematizuje ljubav, kao prvi i osnovni mehanizam kontrole, koju koristi kao temelj za razradu umetničkog koncepta rada, analizirajući je kroz polje društvene i lične kontrole. U video-radovima majka (oličenje savršene kontrole) i vojnik (simbol održavanja i sprovođenja iste) zapravo gube kontrolu, uriniraju, a pred nama su slike predstavnika različitih autoriteta na kojima su očigledne slabosti koje nose sa sobom. Jasno je da se kritički sud donosi kroz mogućnost percipiranja određenih sadržaja dovoljno jasnih da posmatrač može da ih smesti u određeni lični i saznajni kontekst, ali ovde je zanimljiva i ideja onoga što ne vidimo, ono o čemu ne znamo.
Crta II, 2022 - rad koji podrazumeva performans izveden na otvaranju Memorijala i prostornu instalaciju u Umetničkoj galeriji “Nadežda Petrović”. List iz školske sveske koji ima ravne crte (za pisanje) pocepan je na dva dela. Pocepane polovine lista postavljene na dva kraja izložbenog prostora, spojene su crvenom linijom koja je nacrtana akrilnom bojom, a prolazi kroz celi izložbeni prostor, ide po zidu, plafonu, preko niza predmeta u prostoru, kao i preko umetnikovog dlana (nakon otvaranja crvena crta je prelazila preko gipsanog odlivka umetnikove šake).